فرایند تولید چرم یا سالامبور پوست

آیا می‌دانید فرایند تولید چرم چگونه است؟ آیا با سالامبور پوست آشنایی دارید؟ روزانه محصولات و لباس‌های زیادی را مشاهده می‌کنیم که از چرم درست شده‌اند. آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که این محصولات چرمی چگونه به وجود می‌آیند یا اینکه چرم این محصولات چگونه به دست می‌آید؟

در واقع برای تولید چرم روش‌های مختلفی وجود دارد و برای اینکه یک پوست به چرم تبدیل شود، باید مراحل مختص خود را طی کند. در ادامه مراحل فرایند تولید چرم را معرفی می‌کنیم که برای آماده سازی پوست به کار می‌رود و اصطلاحاتی مانند دباغی و کراستینگ را توضیح می‌دهیم. آماده سازی، دباغی و کراستینگ، سه مرحله مهم و اصلی هستند که باید برای همه چرم‌ها انجام شود. برخی فرآیندهایی وجود دارند که برای تمامی چرم‌ها به کار نمی‌رود؛ بلکه تنها برای نوع خاصی از چرم‌ها استفاده می‌شود.

برای اینکه پوست به منظور آماده سازی برای دباغی مورد استفاده قرار بگیرد مراحلی باید طی شود. این مراحل به شرح زیر هستند.

• خیسی و شستشو
• آهک دهی
• مو گیر‌ی
• لش زدایی
• آهک دهی مجدد

در ادامه نیز به صورت جزئی‌تر به بررسی تمامی این فرآیندها می‌پردازیم.

فرایند تولید چرم به چه صورتی است؟

در ابتدا اصطلاح چرم سازی را بررسی می‌کنیم. منظور از این عبارت چیست؟ به کمک مواد دباغی و عملیات فیزیکی و شیمیایی، تغییر شکل پوست را انجام می‌دهند. به بیانی دیگر، با استفاده از برخی مواد شیمیایی، پوست را دچار تغییرات شیمیایی و فیزیکی می‌کنند؛ به گونه‌ای که این پوست از فرم اولیه خود خارج شده و به فرمی درآید که ثابت باشد و فاسد نشود.

یکی دیگر از موارد بحث، چگونگی تولید چرم و خط تولید چرم است. در واقع چرم نوعی جنس است که با دباغی پوست جانوران به دست می‌آید. یکی از محبوب‌ترین چرم‌ها چرمی است که از پوست گاو به دست می‌آید. طی فرآیند دباغی، پوستی که به راحتی فاسد می‌شود به یک ماده طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر تغییر می‌کند.

این نوع چرم قادر خواهد بود که در حوزه‌های گوناگون و برای کاربردهای مختلف استفاده شود. به عنوان مثال در قدیم چرم با چوب تلفیق می‌شد. امروزه هم در لباس‌ها، پالتوها، کفش‌ها و… از چرم استفاده می‌شود.

دو صنعت مطرح چرم و خز بسیار پر آوازه هستند. تفاوت‌هایی بین این دو صنعت وجود دارد. یکی از این تفاوت‌ها مواد خامی است که در این دو بخش وجود دارد. در صنعت چرم موادی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، گوشت دام است و طبیعتا گوشت دارای ارزش زیادی است. این در حالی است که مواد به کار گرفته شده در صنعت خز، از گوشت با ارزش تر است.

یکی از فرآیندهایی که این قابلیت را برای افراد فراهم می‌سازد که از پوست، سر و بخشی از پشت دام برای کاربردهای گوناگون از جمله ساخت چسب و ژلاتین استفاده کنند، تاکسیدرمی گفته می شود. برای تبدیل پوست دام باید عملیاتی روی آن انجام شود. این عملیات شامل اعمال فیزیکی و شیمیایی در کنار مواد دباغی روی پوست انجام می‌شود.

سالامبور پوست چیست؟

اگر مو یا پشم پوستی از بین رود و به وسیله اسید و نمک به صورت کنسرو درآمده باشد، سالامبور پوست گویند. سالامبور هم برای نگهداری پوست به مدت طولانی، هم برای اجرای دباغی کرومی استفاده می‌شود. به زبان انگلیسی به سالامبور، پیکل گفته می‌شود. پیکل به معنی ترش گذاری است. در سالامبور پوست با استفاده از اسید و نمک بعد از مو زدائی ترشی گذاری می‌شود.

پوست خام چیست؟

هنگامی که پوست را جدا کرده و هنوز دچار هیچ تغییری نشده باشد پوست خام می‌گویند. برای پوست خام دو نوع تقسیم بندی وجود دارد.

انواع چرم

چرم انواع گوناگونی دارد که آنها به صورت زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
• وت بلو (Wet blue): چرم نیم ساخته و آماده برای تبدیل به کراست.
• کراست (Crust): چرم نیمه ساخته یا آماده برای ساخت.

فرایند تولید چرم

تولید پوست و چرم در ۴ مرحله اتفاق می‌افتد که این موارد شامل موارد زیر هستند. مرحله‌های یک و دو دارای ارزش افزوده، قابلیت خرید و فروش و اشتغال‌زایی و ساخت مستقیم محصولات چرمی هستند. در صورتی که مراحل ۳ و ۴ این مزایا را ندارند.
1. پوست خام به سالامبور
2. سالامبور پوست به وت بلو
3. وت بلو به کراست
4. کراست به چرم

پوست خام چگونه به چرم تبدیل می‌شود؟

برای تبدیل پوست خام به چرم در فرایند تولید چرم، مراحل زیر می‌بایستی طی شود که یک به یک به توضیح آنها می‌پردازیم.
• نگهداری
• خیسی و شستشو
• آهک دهی
• مو گیر‌ی
• لش زدایی
• برش زدن
• آهک دهی مجدد
• آهک زدایی
• چربی گیر‌ی
• سفیدکاری

۱. مرحله خیس خوردگی و شستشو

پوست‌های نمک سود شده را داخل حوضچه‌هایی که دارای پره یا بالابان (درام) قرار می‌دهند. با قرارگیری جریان آب سرد روی پوست‌های نمک سود شده، نمک در آب حل می‌شود و غلظت نمک در فضای بین الیاف پوست کاهش پیدا می‌کند. حذف نمک از بین الیاف پوست، باعث افزایش فشار اسمزی آب داخل الیاف شده و باعث آب داری دوباره پوست می‌شود.

این عمل نه تنها باعث جذب آب به پوست می‌شود بلکه باعث خروج پروتئین‌های کروی نیز از الیاف کلاژن می‌شود. این پروتئین‌های خروجی حاوی آلبومین خون و پروتئین‌های دیگر محلول در آب هستند. با کاهش نمک آنها مورد شستشو قرار می‌گیرند و خروج پروتئین‌های کروی نیز از الیاف کلاژن را در پی دارد. اگر این پروتئین‌ها میان الیاف پوست باقی بمانند کاهش مرغوبیت چرم مد نظر را در بر خواهد داشت.

نکات مهم برای مرغوبیت چرم در فرایند تولید پوست

توجه به نکات زیر برای مرغوبیت چرم در این مرحله ضروری است:

• اگر از مواد ضد باکتری استفاده شود به منظور اینکه از رشد باکتری‌ها جلوگیری شود، در برخی موارد باعث آسیب‌های پوستی، موجب انتشار و سرایت بیماری می‌شود که برای دوری از این آسیب‌ها ترکیب‌های آروماتیک کلردار به کار گرفته می‌شود.
• اگرچه دمای بالا موجب تسریع عمل شستشو می‌شود اما باعث می‌شود باکتری‌ها فعالیت کنند، پوست آسیب ببیند، کیفیت چرم حاصله کاهش بیابد، الیاف دچار ناهمواری شود و در نهایت رگه‌هایی در چرم ایجاد شود.
• هنگامی که موادی مانند سولفید سدیم (S2Na) یا تترا سولفید سدیم (4S2Na) به آب اضافه شود بر کراتین مو تاثیر می‌گذارد و سستی ریشه مو را در پی خواهد داشت.
• حداقل زمان لازم برای خیسی ۴۸ است. پس از این زمان عملیات شستشو باید انجام شود.
• این فرآیند خیس خوردگی و شستشو اثراتی را به همراه خواهد داشت که شامل موارد زیر است:

1. پوست از خون و آلودگی‌ها عاری می‌شود.
2. جدایی پروتئین‌های محلول در آب (کروی) از پوست را موجب می‌شود.
3. مواد شیمیایی که برای نگهداری و گندزدایی پوست استفاده شده است از آن کنار می‌رود.
4. پوست‌ها آب کافی جذب می‌کنند و به حالت طبیعی خود باز می‌گردند و این امر باعث آسانی دباغی بر پوست می‌شود.

۲. آهک دهی

در فرایند تولید چرم و مرحله آهک دهی با اهداف و تاثیرات خاصی اتفاق می‌افتد که به صورت زیر هستند:

• ریشه مو را سست کند.

• پی اچ را بالا ببرد.

• چربی‌های موجود در پوست یا پروتئین‌های زائد را از بین ببرد.

• آهک آبدیده (O2CaOH) این قابلیت را دارد که تا ۱۲.۵ درصد پی اچ محلول را افزایش دهد گرچه در آب مقدار کمی انحلال پذیر است.

• آبکافت و تجزیه تدریجی ساختار پروتئین‌ها از اثرات آهک آبدیده است.

• بسته به نوع پروتئین‌های موجود در پوست آهک آبدیده اثرات متفاوتی روی آنها خواهد داشت.

• پروتئین‌های کروی دارای انحلال پذیری زیادی هستند.

• انحلال کلاژن نیز فقط در مجاورت اسیدها و بازهای قوی و در طولانی مدت اتفاق می‌افتد. این فضا باعث شکستگی مولکول‌های کراتینی مو و حل شدگی آنها می‌شود و سستی مطلوب ریشه مو را در پی دارد، بی آنکه ضرری به کلاژن پوست و در نتیجه به کیفیت چرم وارد شود. این فضا روی مولکول‌های پروتئین‌های الاستین تاثیر می‌گذارد و آن را برای حذف کامل در مرحله آنزیم دهی آماده می‌کند و باعث نابودی کامل پروتئین‌های کروی می‌شود.

۳. لش زدایی

بعد از مرحله آهک دهی به منظور حذف تمامی بافت‌های غیر ضروری، پوست موجود در سطح درونی و بدون موی پوست لش گیر‌ی می‌شود. به وسیله دستگاهی به نام لش بر، بافت ها و زایده های متصل به قسمت گوشتی که به هنگام جدا کردن پوست باقی می‌ماند، از پوست کنار می‌رود. این امر نفوذ بهتر مواد شیمیایی که به پوست داده می‌شود را نتیجه می‌دهد.

۴. مو گیر‌ی

در فرایند تولید چرم و موگیری برای پوست بز و گوسفند، از طریق قرار گیر‌ی محلولی از آهک و سولفید سدیم در قسمت لش پوست صورت می‌گیرد. بعد از قرارگیری محلول، سمت لش باید به طرف داخل باشد. به منظور کاهش زمان مو‌گیری، به‌کارگیری سولفور سدیم تنها توصیه می‌شود. از متیل آمین، آهک، کربنات سدیم و سولفیدات سدیم نیز برای پوست‌های تازه و نمک سود شده استفاده می‌شود.

روش مو زدایی همراه با تجزیه ساختار مو، به منظور موگیر‌ی پوست‌های سنگین (گاو، گوساله و گاومیش و…) استفاده می‌شود. در این روش پوست‌ها را داخل بالابان می‌گذارند و به مقدار کافی سولفید سدیم وسولفیدات سدیم در آب بالابان ریخته می‌شود.

۵. آهک گیر‌ی و آنزیم دهی

در این مرحله می‌بایستی هیدروکسید کلسیم جذب شده در پوست را از آن خارج کرد و پی اچ پوست کاهش یابد. این امر به این خاطر انجام می‌شود که آهک اضافی حذف شود و پی اچ برای مرحله آنزیم دهی تنظیم شود. اسیدهایی مانند اسید هیدروکلریک برای کاهش پی اچ لازم است.

به منظور اینکه آهک به حالت محلول درآمده و راحت از پوست بیرون آید؛ باید تعادل میان مواد مورد استفاده رعایت شود. با آب یا اسید و سولفات آمونیم، پاک‌سازی سطح پوست از موادی که به آن چسبیده‌اند امکان پذیر است. اسید فرمیک، کربنات سدیم و نمک، از جمله مواد شیمیایی هستند که در دباغی کرومی به کار می‌روند. واکنش نمک‌های کروم با الیاف پوست باعث افزایش پایدار پوست در مقابل دمای بالا و حمله باکتری‌ها می‌شود.

چرمی که با این روش حاصل می‌شود، آن گونه که باید باشد نیست و مرغوبیت مورد نظر را نخواهد داشت. از این رو متخصصان ناگزیر مراحل دباغی دوباره که به وسیله کروم یا مواد گیاهی رخ می‌دهد را انجام داده و روغن می دهند و پوست مد نظر را رنگ آمیزی می کنند که چرم با کیفیت خوب حاصل شود.

مواد شیمیایی مصرفی در فرآیند تولید چرم و دباغی

سه دسته مواد شیمیایی مصرفی در فرآیند دباغی وجود دارد:

• مواد معدنی (نمک‌های کروم، آلومینیوم و…)
• مواد گیاهی (عصاره گیاهانی مانند: بلوط، انار و…)
• مواد صنعتی (رزین های فرم آلدئید و…)

سخن پایانی

در مطلب بالا در مورد انواع چرم، فرایند تولید چرم، پوست خام، چگونگی تولید پوست از پوست خام و نکات و مطالب دیگر توضیح داده شد. فرآیند تولید پوست شامل مواردی چون:

• خیس خوردگی
• آهک دهی
• موگیری
• لش گیر‌ی
• آهک زدایی
• آنزیم زدایی
می‌شود که مفصل بررسی شدند.

حال متوجه این مسئله شده‌اید که لباس‌های چرمی که از پوست تهیه شده‌اند و شما به راحتی بر تن می کنید؛ با چه پروسه و سختی‌هایی تهیه می‌شوند. این فقط به لباسی که استفاده می‌کنید مربوط نمی‌شود؛ بلکه شامل محصولاتی که از جنس چرم یا پوست هستند هم می‌شود.

منابع:

https://www.isanat.com/